Tom Bevers

Ik mag me vandaag, Tweede Paasdag, een beetje meer auteur noemen dan gisteren.  Er verscheen nog eens een tekst van mijn hand in De Spycker, het jaarboek van de Essense Heemkundige Kring.  Bij de voorstelling van dat jaarboek gaf Thomas Dekkers aan dat het Essense jaarboek tot de top-3 in Vlaanderen behoort, rekening houdend met oplage, lay-out en diversiteit van onderwerpen en auteurs.  Met die diversiteit van auteurs valt het wel mee – er schreef één vrouw mee, en de rest behoort tot wat een beetje woke medemens als witte mannen van een zekere leeftijd zou beschouwen.  Maar de inhoudelijk gaat het van zestiende eeuwse waterlopen en dysenterie naar voetbal, socialisme, corona en de Ronde van Essen.  Dat ik het over dat laatste had, kon u natuurlijk al raden.  Het stuk in De Spycker is in essentie een beknoptere versie van de tekst die ik in de zomer schreef voor de Jubileumuitgave van de Ronde van Essen, aangevuld met wat extra informatie over de jubileumviering zelf.  Niet meteen de allermoeilijkste opgave, maar de volledige versie heeft me natuurlijk wel wat meer inspanning gekost.  Desalniettemin, had ik meer tijd, ik zou meer schrijven voor De Spycker.  Quod non, helaas.

Thomas Dekkers mocht het volledige nummer voorstellen, en daarnaast ook vertellen over drie pandemieën die onze gemeente hebben geteisterd : de pest, dysenterie en corona.  Ondanks het onderwerp werd het een erg onderhoudende vertelling, met talloze parallellen tussen de drie episodes en met als terechte besluit nihil novi sub sole.  Thomas had het ook over het belang van de heemkunde als gemeenschapsvormend en verbindend element.  Ik kon het niet laten om daar even met een politieke bril naar te kijken, en dan blijkt de Essense Heemkundige Kring wonderwel te slagen in een moeilijk opzet – de partijgrenzen overbruggen, met auteurs uit (en zelfs bijdragen over) alle politieke stromingen die onze gemeente rijk is.  Maar gelukkig is een gemeenschap veel meer dan die politiek, en is de geschiedenis van een gemeenschap die van mensen die hun brood verdienden (zoals de onfortuinlijke molenaar die ten tijde van pest bij de Abdij van Tongerlo aanklopte voor wat we vandaag het overbruggingsrecht voor zelfstandigen zouden noemen, of de sigarenmakers die zich ook wel niet zullen hebben kunnen voorstellen dat hun vakwerk ooit zo goed als in de ban zou worden geslagen) of zich inzetten voor allerlei verenigingen en sportieve activiteiten, van schaken tot -uiteraard- voetbal.

Maar terug naar de Ronde.  Ludo Kerstens scande de voorbije maanden alle Ronde-Echo’s in, en daarvan maak ik nu pdf-bestanden, zodat ze online gelezen kunnen worden.  Voor wie maar niet genoeg kan krijgen van de Ronde, of de live-verslaggeving van toen verkiest boven mijn achterafversie…

“Hijs de vlag voor de nieuwe dag !” Het was bijna 25 jaar geleden dat ik die woorden nog eens luidop had uitgesproken, om daarop het eensluidende antwoord “Kamp !” te krijgen.  Maar het voorbije weekend trokken we met bijna 60 oud-leid(st)ers van KSA (KSJ) Essen naar Boortmeerbeek.  Het schitterende initiatief om ter gelegenheid van de 125e verjaardag van het Heidebloempje nog eens met velen één dagje op kamp te gaan bracht ons samen voor een namiddag met pleinspelen en een avondlijk -en nachtelijk- kampvuur (in Boortmeerbeek blijken de regels daaromtrent redelijk ruimdenkend).  En voor een openings- en slotformatie, waarvoor aan mij gevraagd was om die te leiden.

Ik heb ervan genoten, en velen met mij.  Het mooiste vond ik dat we ondanks een groot generatieverschil toch een grote verbondenheid voelden.  Van mensen die dertig jaar geleden het rode sjaaltje aan de haak hingen tot enkelen die deze zomer nog gewoon mee op kamp waren geweest : we voelden allemaal dat de fakkel die we allemaal ooit hadden doorgegeven is blijven branden.  En natuurlijk veranderden de tijden, de zeden en de mensen zelf : vijftigers staan anders in het leven dan twintigers.  Maar we begrepen elkaar, herkenden patronen die dezelfde waren gebleven.  Toen in de dagen voor het kampdagje iemand naar de zangboekjes vroeg, reageerden mensen die elkaar niet kenden in de (onvermijdelijke) WhatsAppgroep met hetzelfde grapje over de knutselkast, dat buiten KSA/KSJ Essen niet kan worden begrepen.  Dat de oud-directeur van Sint-Michael, Fons Claessens, zelf ook oud-KSA’er, ons ooit een kast cadeau deed die naast een zeer handig opbergmeubel ook een onuitputtelijke bron van (flauwe) humor zou worden, hij zal het nooit vermoed hebben.  Maar het gezamenlijk referentiekader gaat natuurlijk verder dan gewoontes die zijn doorgegeven.  Ik zag ook een groep mensen bij wie achter het uniform en de vlag bepaald geen kuddegeest schuilgaat en die als het moet heel veel in vraag durven stellen.  Ook dat hebben we aan elkaar doorgegeven.

Een extraatje voor mij was ook dat we de hele groep Jonghernieuwers van het kamp van 1998 in Wezemaal terugvonden : de vijf leden en Luc en ik als leiders.  Wat we in die tussenjaren zouden doen was toen op die laatste kampdag, vooraleer Luc en ik het vuur aanstaken, niet te voorzien.  Maar dat onze KSJ-tijd de toekomst zou tekenen was dat wel.  En dat we er ooit terug zouden staan, stond wellicht ook in de sterren geschreven.  Sterren die we bezongen in het avondlied.  Niet omdat dat moet, maar omdat we ervoor kozen.

25 jaar geleden vierden we 100 jaar Heidebloempje. In 1897 werd in Nieuwmoer, waar nu café Den Engel is, de Studentenbond „Heidebloempje” gesticht, en die groeide uit tot KSA, daarna KSJ en nu opnieuw KSA Heidebloempje Essen. In 1997 schreef ik mee die geschiedenis uit en zette mee de viering op. Het was één van de hoogtepunten van een jeugdbewegingsleven dat begon in de houten barak achter de Oude Pastorij in 1978, en eindigde in een vergadering van een „Groep van Wijzen” in de Vooruitgangstraat in Brussel in 2009. De meest intense periode was ongetwijfeld die in de leiding van KSJ Heidebloempje Essen van 1990 tot 1998. KSJ bepaalde het ritme van mijn leven, van mijn studies, van wie ik wel en niet was. Dat zorgde uiteraard voor veel mooie herinneringen, vrienden en lessen voor het leven. Het lied dat het meest die herinneringen oproept is het (voor het overige nogal clichématige, maar het zij zo) nummer van Brian Adams, Summer of 69. Vooral de zomers duurden eindeloos, met elke dag wel een dosis KSJ.

Gisteren vierde KSA Essen (want het werk van die „Raad van Wijzen” leidde tot een traject dat uiteindelijk de naamkwestie van onze jeugdbeweging beslechtte in het voordeel van „KSA”) dus 125 jaar Heidebloempje. Met een stuk minder „pump and circumstance” dan we dat in 1997 deden, maar elke generatie is anders. Het was in elk geval leuk om de beweging nog eens in actie te zien, in de zon te zitten die als ze schijnt op het Jeugdheem altijd harder schijnt dan elders, met een biertje en een bord pasta. En om in lokalen rond te lopen die we 25 jaar geleden beter hadden moeten achterlaten (sorry voor de vloer die onmogelijk schoon te maken is) en die nu echt wel aan vernieuwing toe zijn. En om het „Heidebloempje” te zingen, waarvan het ritme klaarblijkelijk in 25 jaar tijd enigszins versneld werd – we hadden als oud-leiding allemaal moeite om te volgen.

Maar het groeit en gedijt alleszins nog steeds in het magere zand, dat Heidebloempje. Niet zoveel verschillend van 25 jaar geleden. En eigenlijk ook niet van 25 jaar daarvoor. Als ik nu op de geschiedenis van de beweging terug bekijk, dan komen de breuklijnen in 1945 en in 1968 – wat niet wegneemt dat sommige lijnen ook gewoon doorgetrokken kunnen worden. We gaven ons boek over 100 jaar Heidebloempje in 1997 de ondertitel „Een Spiegel van Vlaanderen”, en zeker die twee data weerspiegelen inderdaad de Vlaamse geschiedenis. Voor, tussen en na die data was de verandering veel geleidelijker en soms misschien nauwelijks op te merken. Zoals het zangtempo dat versnelde. Maar in 1945 veranderde de studentenbond onmiskenbaar in een jeugdbeweging, en in 1968 veranderde een elitaire studentikoze jeugdbeweging in één voor iedereen (met het gemengd worden 13 jaar later als gevolg). Zoals ik die dus altijd heb gekend.

En zo was gisteren dus een dag voor een dosis nostalgie. Those were the best days of my life.

Een kasteel ! In Essen ! Er werd al lang over gespeculeerd. De naam „Kasteelbeemd” bevatte een aanwijzing. Maar dat volstaat natuurlijk niet : in de Postbaan zal nooit een postkantoor worden opgegraven. Hoogstens een oude brievenbus. Het bleef dus bij die aanwijzing in oude geschriften. Tot Thomas Dekkers besloot om archeoloog te worden. Enkele maanden geleden vroeg hij me on het proefschrift waarmee hij die titel van master in de archeologie behaalde op de website van de Heemkundige Kring te zetten. Waarna ik tien minuten heb besteed aan het online zetten. En een uur of twee aan het lezen van de thesis, al heb ik daarbij de meest technische stukken wel overgeslagen : archeologie gaat natuurlijk ook over grondsoorten en allerlei C14-laboratoriumonderzoeken, en die zijn niet zo aan mij besteed. Na die lectuur was ik er evenwel van overtuigd dat er wel degelijk een (vorm van) kasteel had gestaan.

De thesis begint overigens als een spannend archeologenverhaal. Bij een toevallige (?) dronevlucht vanuit de tuin wordt een mysterieuze cirkel in de vegetatie zichtbaar. In tegenstelling tot een astroloog of complottheoreticus denkt een archeoloog daarbij meteen aan iets dat er ooit zou kunnen gestaan hebben. En wat zou er in vredesnaam in de Kasteelbeemd hebben kunnen staan ? Géén postkantoor, uiteraard. Maar het blijft een heel puzzelwerk om vervolgens echt aan te tonen dat er in de weinig vergeeflijke Kempense zandgronden in de volle middeleeuwen een gracht werd uitgegraven, waarmee een vorm van „mottekasteel” werd omringd. Wellicht opgetrokken door de een telg uit het geslacht van Rijsbergen, dat Essen later aan de abdij van Tongerlo zou schenken, en daarmee onze (per definitie geschreven) geschiedenis in liet gaan.

Nu is zo’n mottekasteel niet helemaal wat vandaag aan het clichébeeld van een kasteel beantwoordt (de foto bij dit stukje moet dan ook als licht misleidend worden beschouwd). Het gaat om een verhoogde versterking (wellicht een ringwal) binnen een cirkelvormige gracht, naast een neerhof met woonvertrekken en schuren waarin de oogst kon worden bewaard. Of hoogstens, maar wellicht dus niet, om een toren op een kunstmatige heuvel. Het bouwwerk moest wellicht dienen om de macht van de plaatselijke heer over de omgeving te benadrukken, en moet dus alleszins voldoende indrukwekkend zijn geweest om te imponeren.

Thomas heeft het hele verhaal samengevat voor De Spycker, die vandaag na twee jaar onderbreking ook nog eens „live” in het gemeentehuis kon worden voorgesteld. Waarbij zijn promotor, prof. Annaert, andere -eerder vroeg-middeleeuwse- vondsten in de Kempen kwam toelichten, en in hun context kwam plaatsen. Voor mij alvast interessant, omdat die nadagen van het Romeinse Rijk en de Frankische periode mij nu eenmaal boeien, onder meer omwille van de Frankische taal die evolueerde naar het Nederlands (De dictator-fantast die zich ooit in onze streken zou ophouden : Karel De Grote was meer „Groot-Nederlander” dan „Fransman”, hoewel de Fransen hun naam van ons gestolen hebben. Die vaststelling levert uiteraard een legitieme claim op tot minstens in Noord-Italië, of eventueel op al wat ooit rechtstreeks of onrechtstreeks tot het Heilig Roomse Rijk heeft behoord. Men denke aan pakweg de Baltische landen – daar is het wel opletten voor die andere dictator-fantast, natuurlijk).

Men leze De Spycker dus. En zo staat meteen ook wetenschappelijk en dus tot bewijs van het tegendeel vast dat er in Essen wel degelijk een kasteel heeft gestaan. Mocht de klimaatverandering de betrokken weide ooit geschikt laken voor de wijnbouw (laten we toch maar hopen van niet), dan kan die met recht en reden als bijvoorbeeld „Château des Seigneurs des Montagnes Elévées” op de markt worden gebracht. In afwachting daarvan is het alleszins een mooi stuk Essense geschiedschrijving !