The Hill we Climb – Amanda Gorman (2021)
Ghequetst ben ic van binnen – Anoniem (14e eeuw)
Ghequetst ben ic van binnen,
Duerwont mijn hert soe seer,
Van uwer ganscher minnen
Ghequetst soe lanc soe meer.
Waer ic my wend, waer ic my keer,
Ic en can gherusten dach noch nachte;
Waer ic my wend, waer ic my keer,
Ghy sijt alleen in mijn ghedachte.
“En dat 2021 een beter jaar mag worden dan 2020” wensten we elkaar toe. Het antwoord was vaak “Dat kan moeilijk anders.” Dat leek inderdaad de logica zelve. Tenminste tot Driekoningen, toen een zittende maar niet-herkozen president zijn aanhangers aanmoedigde om het parlement van zijn land te bestormen, dat de formele procedure voor de aanduiding van zijn opvolger moest afronden. Daarbij vielen vijf doden. Dat is nieuws dat we verwachten af en toe te horen over een Zuid-Amerikaans, Aziatisch of Afrikaans land, en dat dan terecht grote zorgen baart. Maar deze poging tot staatsgreep gebeurde dus in de Verenigde Staten van Amerika. We zijn nog niet klaar met 2021…
Het gaat wat mij betreft overigens wel degelijk om een “poging tot staatsgreep”. Een niet zo goed georganiseerde poging, uiteraard. President Trump had zich niet verzekerd van steun van de ordediensten en het leger (al hield hij wel een adequaat optreden voor enige tijd tegen), er lagen geen duidelijke plannen of uit te zenden boodschappen klaar. Maar dat doet niets af aan de kwalificatie : als de bezetters erin waren geslaagd om het Congres te dwingen Trump opnieuw tot president uit te roepen, dan had die laatste dat in dankbaarheid aanvaard. Zover is het niet gekomen, maar het was ook niet geheel onmogelijk.
Al wie zich hierdoor verrast voelde, en zeker al wie Trump de voorbije jaren steunde maar zich nu verrast toonde, geeft toch wel blijk van enige naïviteit. Uiteraard was Trump hiertoe in staat. De manier waarop hij al sinds de verkiezingen van november zonder enig bewijs bleef beweren dat de verkiezingsuitslag vervalst was, liet al blijken dat hij bereid was om tot het uiterste te gaan met zijn poging om de macht te behouden – en terloops de Amerikaanse democratie te ondergraven. Maar zelfs voordien had hij al aangegeven dat een verkiezingsnederlaag hem niet noodzakelijk zou tegenhouden. Wie in die zotternij is meegegaan is daarmee ook voor de volledige 100% medeschuldig aan de Driekoningencoup. Ik kan nog begrip opbrengen voor degenen die vonden dat ze de rechtszaken konden afwachten, maar eens bleek dat Trump van geen enkele rechter gelijk kreeg (ook niet van degenen die hij zelf had benoemd) was het onaanvaardbaar om te blijven volharden. Met als argument dat “er veel vragen waren over de verkiezingsuitslag”. Ja, als je zelf de vragen stelt… Ook daarom vind ik de kwalificatie van senatoren als Cruz en Hawley als “fascisten” (samen met Trump), zoals toekomstig president Biden hen aanduidde, aanvaardbaar : wie bereid is om met de hulp van bewuste misleiding en geweld de democratie onderuit te halen, hanteert de methodes van Mussolini en soortgelijke 20e eeuwse figuren. Als uiterst-rechtse politici zich daarvan bedienen, verdienen ze de kwalificatie “fascist” (in geval van uiterst-linkse politici zou ik “stalinist” of iets dergelijks verkiezen, een wat mij betreft moreel evenwaardige classificatie).
Zijn dat allemaal grote woorden voor wat toch óók een beetje carnaval leek, met een sjamaan en andere clownsfiguren ? Neen, het is niet omdat iets belachelijk is dat het niet gevaarlijk is. Het zag er ook niet zo heel gewelddadig uit, maar er vielen wel doden, en het was toch vooral door de wel zeer lakse houding van de ordediensten dat er niet meer geweld aan te pas is gekomen. Terecht werd de vergelijking gemaakt met andere protesten in de VS, bijvoorbeeld die van “Black Lives Matter”, waarbij de politie zich veel assertiever en schietgrager opstelde. Dat hoorde natuurlijk ook niet, maar niet toelaten dat een parlement wordt bestormd en de zitting ervan wordt verhinderd lijkt me een minimale opdracht van ordediensten in een democratie. Waarbij wat mij betreft wel degelijk het benodigde geweld mag worden ingezet. Ook bij ons raakt een betoging niet in de “neutrale zone” in de Wetstraat, en dat moet vooral zo blijven. Dat heeft niets met vrije meningsuiting en alles met democratie te maken. Wat er juist heeft meegespeeld bij de bizarre beslissingen van de ordediensten in Washington is voor mij verre van duidelijk, maar een onderzoek daarnaar kan alleszins niet uitblijven.
Door het gebeurde stelt zich nu ook de vraag of Trump op één of andere manier alsnog moet worden afgezet. Op de 20e wordt hij vervangen door Biden, dus duurt zijn termijn nog maar 11 dagen. Ik vond eigenlijk eerst ook dat het misschien niet meer de moeite was, maar ben overtuigd door Bernie Sanders (die mij anders zeer zelden overtuigt) : zelfs als de afzetting pas ná 20 januari rond raakt, blijft het noodzakelijk om het principe hard te maken dat een president die meewerkt aan een poging tot staatsgreep moet worden afgezet. Bovendien kan zo meteen ook een eventuele herverkiezing in 2024 ongedaan worden gemaakt. Een democratie mag niet toegeven op principes, dat is de voorbije dagen wel gebleken, en dit is inderdaad een overduidelijke principekwestie.
Wat leren we hieruit voor Europa en ons land ? Niets dat we nog niet wisten, natuurlijk : dat de democratie kwetsbaar is, en dat woorden hun belang hebben. Oproepen om “het parlement te bestormen”, “tegenstanders in de pan te hakken” of uitspraken die de legitimiteit van correct verkozen bestuurders erkennen zijn onaanvaardbaar. Maar ook het elkaar onterecht beschuldigen van dat soort uitspraken -wanneer het wél om legitieme kritiek ging- is even onaanvaardbaar. De Chinese regering, die al te gemakkelijk de democratische eisen van de parlementsleden in Hong Kong op één lijn stelt met die van de Trumpiaanse senatoren in de VS, is even laakbaar als Trump. En het is niet omdat een regering, gemeentebestuur… een wettelijk bestuur is, dat het ook een goed bestuur is. Dat je (desnoods zeer harde) kritiek kan hebben op het beleid, zonder dat dit de legitimiteit ervan ondergraaft, is immers óók een essentieel kenmerk van een democratie.
Het Brexit-handelsakkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU is op de valreep rond geraakt. Het moet nu op één week door allerlei organen geloodst worden, aan beide kanten. Wellicht komt er langs EU-kant een voorlopige goedkeuring, in afwachting van een definitieve vertaling en een procedure in elk van de Lidstaten. Zelfs die voorlopige goedkeuring is op het nippertje : de raad van ambassadeurs, Coreper, moest gisteren samenkomen, op Kerstdag. Ik heb die vergadering (weliswaar in zijn “andere” samenstelling, met de adjunct-ambassadeurs) wel eens bijgewoond, en weet dat er een grote machine achter zit. En niet alleen in het Europagebouw, in alle EU-landen zijn tientallen mensen dezer dagen op dat akkoord aan het werken. Omdat Boris Johnson niet eerder de knopen durfde doorhakken.
De “landingszone” was immers al lang bekend : het VK zou op de laatste cruciale domeinen moeten toegeven. Zo gaat dat immers als het grootste handelsblok ter wereld over de toegang tot zijn markt onderhandelt met een relatief kleine buur. Want daar ging het hier over. Ter herinnering : de Britten besloten in juni 2016 bij referendum dat ze uit de Europese Unie wilden stappen. Daarna werd de procedure van art. 50 in gang gezet, die leidde tot een terugtrekkingsakkoord, waarin de “boedelscheiding” werd geregeld en een beperkt aantal, minimale afspraken over de toekomst werden gemaakt. De echte afspraken over de toekomstige samenwerking moesten dus nog worden vastgelegd. Ondertussen, en tot 31 december van dit jaar, loopt een overgangsperiode waarin het VK geen lid meer is van de EU maar wel aan alle regels onderworpen blijft. Zodat er in de praktijk niet zo veel veranderde. Daaraan komt volgende week dus een einde : de nieuwe regels betekenen voor veel mensen en ondernemingen een grote verandering. Vooral aan Britse kant, uiteraard, maar ook in de EU. Uiteindelijk koos het VK namelijk voor een “harde Brexit” : een beperkte relatie met de EU, maar dus veel beperkingen op de samenwerking.
Uiteraard was het de bedoeling van Johnson en C°om méér van de voordelen van EU-Lidmaatschap te behouden, en toch de zogenaamde “soevereiniteit” te versterken. Maar als de onderhandelingen één ding hebben duidelijk gemaakt, dan is het dat gedeelde soevereiniteit net méér soevereiniteit is. De afspraken over de grens tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek zouden nooit zo gunstig voor die laatste zijn uitgevallen als het land(je) alleen had moeten onderhandelen. De Franse, Vlaamse, Nederlandse… vissers zouden er nooit zo goed vanaf zijn gekomen in een bilateraal akkoord met de Britten. Maar nu kregen hun belangen ook het gewicht mee van de Italiaanse, de Poolse, de Slovaakse en de Cypriotische bevolking, waar nochtans geen mens wakker ligt van een Noordzeevis meer of minder. Dat effect hebben de Brexiteers schromelijk onderschat : ze wisten dat er binnen de Unie landen tegen elkaar kunnen worden uitgespeeld en allianties kunnen worden gesmeed – het VK was daar zelf vaak goed in. Maar waar de Britten zich herinnerden dat ze binnen de EU vaak met de fluwelen handschoen werden benaderd, kregen ze tot hun verbazing nu met de ijzeren vuist te maken : ze waren vergeten dat er naar buitenuit véél gemakkelijker één lijn wordt getrokken. Bij elke poging, ook in de voorbije weken, om rechtstreeks met Parijs, Berlijn, Warschau of Rome te spreken kregen de Britten het deksel op de neus : Michel Barnier en Ursula Von Der Leyen waren de enige gesprekspartners. Een inschattingsfout die ook Trump in de voorbije jaren wel eens maakte, toen hij tot zijn verbazing merkte dat Juncker en Vestager echt wel voor de hele EU konden spreken. En die EU is nu eenmaal niet meer of minder dan een economische wereldmacht, maar zelfs de VS en dus zeker het VK rekening mee moet houden.
Met dit akkoord is Brexit voor de EU een afgesloten dossier, dat wellicht alleen in technische werkgroepen allerhande af en toe nog interesse zal wekken. Maar de droom van David Cameron, die hoopte met het referendum de discussie over de Britse relatie met de EU te beslechten en de hoop van vele Britten om het dossier nu ook te sluiten gaat niet uitkomen. De relatie met de Europese Unie gaat nog jaren centraal blijven staan in de Britse politiek. Zoals die ook een centrale kwestie is in alle buurlanden van de Unie; in Noorwegen, Albanië, Servië, Zwitserland, IJsland, Oekraïne is de relatie met ons een essentiële kwestie. In de EU is de relatie met die landen een grotendeels technocratisch vraagstuk. Zo zal het ook de Britten vergaan. Tot de dag dat ze opnieuw zullen beseffen dat EU-Lidmaatschap een hefboom is die een land versterkt en net méér macht geeft. Dat er ondanks de Brexit-saga ook bij ons nog steeds politici rondlopen die verkondigen dat Vlaanderen of België beter af zouden zijn buiten de Unie vind ik dan ook onbegrijpelijk : Vlaanderen heeft zwaarder op dit Brexitakkoord gewogen dan Schotland, hoewel dat laatste veel sterker getroffen wordt. Maar misschien zal het wel dagen als het akkoord volgende week ook echt ingaat…
When the sun come shining, then I was strolling
And the wheat fields waving, the dust clouds rolling
The voice come in chanting and the fog was lifting
This land was made for you and me
(Woody Guthrie)
Ik heb nog niets geschreven over de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Dat is niet mijn gewoonte. Het zou bovendien de indruk kunnen wekken dat ik denk dat de uitslag nog niet vaststaat. Maar dat is gelukkig wél zo : Joe Biden heeft gewonnen. Ik deel de zucht van opluchting die door de hele wereld is gegaan. Voor wie het nog niet wist : de verkiezingscampagne en de dagen nadien hebben nog maar eens aangetoond dat Donald Trump er niet alleen denkbeelden op nahoudt die hier gelukkig al lang geen gemeengoed meer zijn. Dat mag immers. We kregen ook opnieuw de bevestiging dat hij op geen enkele manier geschikt is voor zijn functie. Dat is weliswaar niet aanbevelenswaardig, maar is op zich geen reden om hem van het verkiezingsproces uit te sluiten. Maar we kregen vooral opnieuw het bewijs dat hij niet bereid is om de spelregels van de democratie te respecteren. En dat kan dus niet : wie in een democratisch systeem aan de macht wil komen, moet in de eerste plaats een democraat (met kleine d) zijn.
Net daarom is Trumps houding sinds de verkiezingen én de impliciete of expliciete steun van sommige van zijn partijgenoten (of overzeese supporters) zo destructief dat ze misdadig wordt. Er is geen enkele ernstige aanwijzing dat er wat dan ook misgegaan is in het verkiezingsproces. Door te doen alsof dat wel zo is, wordt de democratie zelf in vraag gesteld. Dat één of andere zonderling dat doet, tot daaraan toe, maar van iemand met invloed op duizenden, honderdduizenden of miljoenen mensen kunnen en mogen we dat niet aanvaarden. Het is trouwens een grens die we soms wat duidelijker moeten trekken : uiteraard mogen we het oneens zijn met een president, een regering, een gemeentebestuur… Uiteraard mogen we vinden dat ze slecht besturen of onvoldoende rekening houden met wat de kiezer wellicht in het stemhokje heeft willen zeggen. Wat voorbij de grens gaat is de legitimiteit zelf van democratische machthebbers in vraag stellen. Poetin, Erdogan en consoorten zijn niet legitiem. Maar wie niet van De Croo I houdt, mag uiteraard wel zeggen dat zij of hij tegen deze regering is -en bijvoorbeeld vindt dat regeringen een meerderheid moeten hebben in alle Vlaamse provincies- maar niet dat het niet de wettelijke regering van dit land zou zijn. Zoals ik ook vindt dat een coalitie met N-VA/PLE in Essen veel meer recht zou hebben gedaan aan de verkiezingsuitslag én een veel beter beleid zou hebben mogelijk gemaakt, maar Gaston Van Tichelt toch als “burgemeester” zal aanspreken. Ook omdat ik weet dat hij, mocht hij die sjerp ooit verliezen, die netjes zal overdragen aan zijn opvolger, op een manier die de continuïteit van het Essense beleid zal mogelijk maken.
Maar Trump lijkt dus echt van plan om zich niet zomaar neer te leggen bij de verkiezingsnederlaag, en om alleszins de transitie naar de regering-Biden zo veel mogelijk te bemoeilijken. Ik behoor tot degenen die altijd gedacht hadden dat voldoende Republikeinen hem daarin niet zouden volgen : het is iets heel anders om sommige standpunten van de man te delen dan ook zijn methodes goed te keuren. Maar die Republikeinen met respect voor de democratie blijken zeldzaam, zoals eigenlijk ook al in de “impeachment”-procedure bleek. Lof zij Mitt Romney en George W. Bush en nog wel wat anderen, maar ze zijn de uitzondering die de regel bevestigt. De schade die de Republikeinse partij daarmee aanricht is wat mij betreft groter dan wat ze ooit met slecht beleid heeft gedaan.
Ik denk overigens wel dat het Amerikaanse systeem uiteindelijk sterk genoeg zal blijken om Biden op 20 januari het Witte Huis binnen te leiden, maar het feit dat we ons dat moeten afvragen is opmerkelijk. Wie had er ooit rekening mee gehouden dat er iN 2020 zou worden getwijfeld of de overduidelijke winnaar van de Amerikaanse Presidentsverkiezingen zijn mandaat zou kunnen opnemen ?
Zouden de kaarten anders hebben gelegen als de overwinning van Biden (die al bij al behoorlijk groot uitvalt) nog veel duidelijker zou zijn geweest ? Mogelijk wel; een overwinning op basis van de stemmen die in de eerste uren na het sluiten van de stembus werden geteld alleen zou mogelijk zelfs Trump ertoe hebben genoopt om de nederlaag toe te geven. Ligt dat aan Biden ? Dat weet ik niet. Natuurlijk is hij niet de meest enthousiasmerende kandidaat, of de meest progressieve stem in het Amerikaanse politieke landschap. Maar gegeven het tweepartijensysteem en gegeven de persoonlijkheid van Trump denk ik niet dat een ander een beter resultaat zou hebben behaald. Bovendien had de kandidatuur van Biden het voordeel dat iedereen aanvoelt dat hij wellicht maar voor één termijn president zal kunnen en willen zijn. Dat maakt hem een overgangsfiguur, die eigenlijk vooral de Amerikaanse politiek (en de relaties met de rest van de wereld) moet normaliseren, in de hoop dat daarna ook opnieuw een “normale” verkiezing kan volgen. Met Kamala Harris als uittredend vice-president die wél een boeiend verhaal te vertellen heeft.
Overigens blijkt uit die discussie ook opnieuw hoezeer een tweepartijenstelsel mensen in een keurslijf dwingt die het gevoel geeft dat er geen keuze is (met als enige voordeel de “duidelijkheid” van de uitslag, al is die dus ook relatief). Als de VS een meerpartijensysteem zou hebben, dan zou een extreem-rechtse partij met Trump nooit aan de macht zijn geraakt, en dan hadden de aanhangers van een klassiek-linkse lijn als die van Bernie Sanders of een groen-linkse als die van Alexandra Ocasio-Cortez zich pas in een tweede ronde of bij de coalitievorming bij de centrum-liberaal Joe Biden moeten aansluiten, tenzij die een coalitie met een conservatieve partij rond Mitt Romney zou hebben verkozen. Ook dat systeem heeft nadelen (een beleid waarin niemand zich helemaal herkent), maar ik verkies het boven de kunstmatige dichotomie die we in de VS en (in iets mindere mate) het VK zien. En voor een slimmerik op basis van die redenering de samenwerking tussen N-VA en PLE in vraag stelt : het gemeentelijke kiesstelsel (Imperiali) is niet volledig proportioneel en zet niet onbeperkt maar toch onmiskenbaar aan tot voorafgaande samenwerking – het beste bewijs daarvan is niet N-VA/PLE maar de CVP/CD&V en zijn klassieke standenopbouw, die daarmee sinds de Tweede Wereldoorlog de burgemeesterssjerp in Essen in handen heeft gehouden.
Maar het ging hier niet over Essen, wel over de VS. Om in het politieke idioom van dat land af te sluiten : God bless America, and God bless President Biden.
In het vorige bericht had ik het al over Salamina (of Salamis, met een oudere naam), het Griekse eiland dat het dichtst bij Athene is gelegen, en waarvan mijn vrouw afkomstig is. Ik plaag haar wel eens door te zeggen dat er daar de laatste 25 eeuwen niet zo veel van belang meer is gebeurd. Dat is uiteraard ironisch voor iemand van Essen, waar we in 2009 vierden dat de naam “Essen” zelf toen 850 jaar geleden voor het eerst werd opgeschreven. Voor zover we weten is het belangrijkste dat er hier voordien gebeurde dat er mogelijk enkele Romeinen ooit hun kamp hebben opgeslagen. Voordien moeten we het wellicht hebben van de spectaculaire mammoetvangst waar nog jaren over werd gesproken (maar nu niet meer, zodat we er ook niets van weten).
Die 25 eeuwen zijn bovendien geen toevallig gekozen aantal. Het is dit jaar zelfs exact 2.500 jaar geleden dat de zeeslag bij Salamis plaatsvond. In 480 voor Christus dus. Bij de slag werd de Perzische vloot, met drie keer meer schepen, verslagen door de Griekse vloot. In de baai die Salamina van Athene scheidt was de numerieke meerderheid eerder een nadeel, en konden de Grieken gemakkelijker manoeuvreren. Er zijn argumenten om deze slag als de belangrijkste zeeslag in de wereldgeschiedenis te beschouwen (zie bijvoorbeeld deze top-10). Dat komt vooral omdat met de slag (en de andere slagen in dezelfde oorlog, met name de bekende slag bij Thermopylae die in hetzelfde jaar plaatsvond) de opmars van de Perzische koning Xerxes in Griekenland werd gestuit. Als dat niet gebeurt, en Griekenland in Perzische handen valt, dan kan je inderdaad de vraag stellen wat er zou zijn gebeurd met de Grieks-Romeins-christelijke beschaving die Europa heeft gevormd en ook op de rest van de wereld een onuitwisbare impact heeft gehad. Zelf ben ik daar niet helemaal van overtuigd -de Perzische cultuur was nu ook weer niet zo verschillend van de Griekse- maar het klopt uiteraard dat de symbolische “bakermat” van onze beschaving dan toch wel een eindje verder naar het oosten zou hebben gelegen.
Griekenland viert de 2.500e verjaardag van de slag wat in mineur dit jaar, als gevolg van Corona. Bovendien is de overheid van Salamina niet zo goed in het zichzelf op de toeristische kaart zetten, ook al haalde het kleine maar inderdaad indrukwekkende archeologische museum van het eiland (in de voormalige lagere school) in juni nog The Economist. Maar de opvoering van het stuk “De Perzen” van Aeschylus in het theater van Epidaurus maakt wellicht veel goed. Aeschylus nam zelf deel aan de slag en schreef het stuk 8 jaar later. Het beschrijft de slag vanuit het standpunt van de Perzen en staat in het teken van “hoogmoed komt voor de val”. De opvoering kan niet door heel veel mensen worden bijgewoond (corona), maar vorige zaterdag was het via livestream te volgen – enkel buiten Griekenland of voor wie via de 3G van een Belgische provider keek. Zodat we bij de grote uitzonderingen waren die het stuk konden bekijken met de Acropolis op de achtergrond. Er is wat discussie over de “modernistische” vormgeving van de tragedie, maar ik vond het alvast een erg geslaagde opvoering. Hopelijk verschijnt ze nog eens integraal op YouTube, zodat iedereen ze kan zien (en ik hier een link kan plaatsen), maar voorlopig zal u mij gewoon moeten geloven.
Naast de historische waarde van de slag en de artistieke waarde van het stuk bleek het geheel overigens onvermijdelijk ook een zekere actualiteitswaarde te hebben, nu de spanningen tussen Griekenland en de huidige oosterburen -niet langer de Perzen, maar de Turken- hoog oplopen. Of hoe een zeeslag van 2.500 jaar geleden op verschillende manier de gemoederen kan beroeren…
Drie weken geleden vertrokken we naar Griekenland. We hadden de reis niet zolang vooraf geboekt, maar dat we zouden gaan stond wel redelijk vast : de familie niet zien na respectievelijk 5 en 7 maanden was voor mijn vrouw en mij geen optie. Maar we wisten wel dat het geen vakantie zoals de andere jaren zou worden : daar stak Covid-19 een stokje voor. We hoopten dat de toestand zowel hier als ter plaatse in de zomer vrij goed zou zijn, en dat we misschien nog een lange daguitstap of zo zouden kunnen maken, maar dat bleek niet het geval : zowel hier als in Griekenland (weliswaar minder snel) liep het aantal coronagevallen snel op. Zodat we zelfs na een herhaaldelijke positieve test besloten om het voorzichtig aan te doen. Eigenlijk hebben we ons gewoon ook ginder aan de Antwerpse regels gehouden, al zijn we één keer tot na 1u op een terras blijven zitten. Maar ginder was dat dus toegelaten.
Twee weken hebben we in Athene doorgebracht, één week zijn we naar Salamina getrokken. Waar we van thuis uit elke dag naar de zee zijn getrokken. Dat is hoogstens een paar kilometer ver, dus zou ik ons geen dagjestoeristen noemen. We hadden bovendien op de meeste dagen een privéstrand of toch bijna. Van rellen bleek dus ook al geen sprake. Neen, die kregen we ’s avonds gewoon op de Griekse tv mee vanuit Blankenberge. Wellicht de enige keer deze zomer dat een niet-Grieks strand dat nieuws haalde…
Dat corona er in Griekenland in de lente veel minder zwaar heeft ingehaakt (er zijn bij een gelijke bevolking ongeveer 50 keer minder doden gevallen dan hier !) was af en toe wel te merken. De maskerplicht werd met name in de horeca en in sommige winkels al eens redelijk vrij geïnterpreteerd. En hoewel we niet zo veel mensen gesproken hebben zijn er toch vier gepasseerd die beweerden dat het coronavirus eenvoudigweg niet bestaat. Twee daarvan droegen wel een masker, en met de derde was de afstand zo groot dat het niet nodig was. De vierde heeft op ons aandringen het masker alsnog opgezet. Maar toch. Op één van hen ben ik behoorlijk kwaad geworden en heb ik uitgelegd dat het nogal beledigend is tegenover de slachtoffers van het virus om te beweren dat het niet bestaat. Dat leek gelukkig wel door te dringen (en ik was vervolgens een beetje trots dat ik in het Grieks kwaad was geworden, want boosheid en taalvaardigheid combineren is niet zo evident). De Grieken blijken ook in deze tijden vatbaar voor allerlei complottheorieën. Het moet wel gezegd dat de overheid zich niet laat kennen : de persconferenties van de bevoegde minister en de topviroloog blinken uit in helderheid en de overheidscommunicatie laat zelden of nooit ruimte voor interpretatie. Maar om de maskers overal af te dwingen is de politiecapaciteit niet toereikend.
Zo werd het geen zomer als de andere, al maakte de zee en het Griekse eten wel één en ander goed. Maar de eilanden die we hadden willen bezoeken blijven nog een jaar langer op het programma staan. En zo zal het deze zomer voor velen gegaan zijn, maar laten we daar maar niet te veel over klagen : er zijn genoeg mensen die zelden of nooit de kans krijgen om wat vakantie te nemen of te reizen. Zelf ben ik vrij optimistisch over de ontwikkeling van een coronavaccin en hoop ik dat we in 2021 een inhaalbeweging zullen kunnen doorvoeren.
En andere levens ook, maar dat is nu niet het punt. De politiemoord op George Floyd in Minneapolis bracht het racisme in de Amerikaanse samenleving in het algemeen en bij de politie in het bijzonder nog eens voor het voetlicht. Het is logisch dat dit net nu leidt tot stevig protest, met een president in het Witte Huis die racisme eerder aanwakkert dan ontmoedigt en die het (gewapende) blanke protest tegen de coronamaatregelen aanmoedigde en plaats van veroordeelde.
Dat er ook in Europa een grote solidariteit is met de protestbeweging in de VS, is een goede zaak. Dat dit tot al te massale samenkomsten leidt in coronatijden, is dat dan weer niet, natuurlijk. Er zijn genoeg andere manieren om te protesteren. Dat de protesten in de VS niet altijd vreedzaam verlopen, valt uiteraard ook niet goed te keuren : met winkels plunderen is nog nooit een probleem opgelost. Al ligt die sfeer van geweld ook aan het wel erg hardhandig optreden van de ordediensten daar. En dat lijkt me meteen ook hét grote verschil met Europa. Ook hier is er uiteraard racisme in de samenleving, en wellicht ook bij sommige politiediensten. Terecht zijn er waarnemers die op de balk in ons eigen oog wijzen : het is (te) gemakkelijk om tegen Trump en de VS te roepen zonder naar onszelf te kijken.
Ik vind het moeilijk om na te gaan hoeveel racisme er in de VS relatief gesproken is tegenover de EU-landen – waar ik dat ook onderling moeilijk vind om te vergelijken. Bovendien is niet alle racisme hetzelfde, wat de vergelijking verder bemoeilijkt. Onze geschiedenis is ook niet die van de VS : kolonialisme en slavernij, om er twee thema’s uit te pikken, zijn allebei natuurlijk verwerpelijk, maar het zijn wel twee verschillende zaken die een verschillende context uitmaken. Om al die redenen durf ik niet zeggen dat er hier minder racisme zou zijn,
Wat ik wél weet, is dat onze samenleving hier minder gewelddadig is dan in de VS. De kans dat een politie-arrestatie, al dan niet racistisch geïnspireerd, hier dodelijk afloopt is gewoon kleiner dan daar (neen, ze is niet nul, dat weet ik ook wel). De kans dat een protest uit de hand loopt omdat de politie geweld uitlokt is dat ook. Dat de politie in de VS er uitziet als Robocop en ook reageert alsof elke burger een potentiële moordenaar is, is ook begrijpelijk, overigens : de vrije wapendracht maakt dat de kans dat iemand gewapend is gewoon veel groter is dan hier. Om al die redenen is de kans dat de vlam in de VS in de pan slaat veel groter dan hier, zonder dat dit meteen een oordeel inhoudt over de omvang van het probleem zelf. En ook dat is een grote reden voor bezorgdheid, met een heethoofd als Trump in het Witte Huis.
Met Barack Obama hoop ik dat het protest erin slaagt om zo geweldloos mogelijk te blijven en zich te richten op de structurele veranderingen die nodig zijn in de VS-samenleving. Iets doen aan het wapenbezit en de wapenverkoop hoort absoluut in dat lijstje thuis.
De tweede week dat we in ons kot moeten blijven. Met elke dag in het nieuws cijfers die ons eraan herinneren waarom dat een absolute noodzaak is, voor zover we het nog niet doorhadden. Dat is bij sommigen desondanks nog steeds het geval, maar gelukkig wordt daar in het mate van het mogelijke tegen opgetreden.
Ondertussen wordt het daarmee ook alsmaar duidelijker dat de consequenties van de coronapandemie niet gering zullen zijn. De economie krijgt zware klappen, en hoe we die gaan opvangen wordt een belangrijke discussie in de komende maanden. Ook in Essen. Als grootste partij wilden we onze verantwoordelijkheid niet ontlopen en stelden we een cheque van 20 EUR voor, voor elke Essenaar, te besteden bij de Essense middenstand. De kritiek van sommigen dat dit een weinig doelgerichte maatregel is, begrijp ik, maar is niet terecht. Het doel is immers in de eerste plaats om de lokale economie draaiende te houden. Steun voor wie een laag inkomen heeft en nu extra onder de lockdown-maatregelen leidt is uiteraard ook nodig, maar dat is een ander verhaal – en ook die mensen hebben allerminst baat bij een Essense middenstand die de deuren moet sluiten; dat zou niet alleen economisch een drama zijn, ook ons sociaal weefsel zou er erg onder leiden.
En dat willen we dus behouden. Net zoals de meeste mensen het liefst willen behouden wat we vóór corona hadden. Ook daarom vind ik het zo bizar dat sommigen verregaande conclusies willen trekken, over hoe anders de wereld wel moet worden na deze crisis. Ze staan elke dag in de krant, en meestal, zoals ik vorige week al schreef, op basis van ideologische overtuigingen die ze voordien al hadden. En natuurlijk is het wijs om veranderingen aan te brengen, om meer buffers te voorzien om schokken op te vangen, uiteraard in de eerste plaats maar niet alleen in ons gezondheidssysteem. Maar ik moet de eerste nog tegenkomen (figuurlijk, uiteraard !) die pakweg vindt dat een virtueel museumbezoek toch beter is dan echt in het Louvre rondwandelen. Of die het wel zo handig vindt dat de overheid alle details van ons privéleven regelt, en dat ook zo wil houden. Ik hoop dat de tijdelijke volmachtbestuurders op alle niveaus, dat ook beseffen – voor sommigen is dat duidelijk niet het geval, om de Hongaarse premier Orban niet te noemen die corona aangrijpt voor een staatsgreep. Misschien is het op dat vlak wel goed dat we in ons land net een regering in lopende zaken zonder meerderheid met al die extra macht hebben bekleed : de kans op misbruik wordt daar alvast kleiner mee.
Laat ik tenslotte, niet voor de eerste keer hier, nog eens schande roepen over wie al jaren uitkraamt dat de macht en de financiële slagkracht van de Europese Unie moet worden ingeperkt, en nu staat te verkondigen dat diezelfde EU niet genoeg doet. Gezondheidsbeleid moest bij de Lidstaten blijven, daar mocht de EU zich niet mee bemoeien. Zo geschiedde, en daardoor mág de EU dat ook nu niet doen. Ook wie niet inziet dat deze crisis niet als de vorige is en dat de landen die nu in moeilijkheden komen dat niet over zichzelf hebben afgeroepen met economisch wanbeleid in de voorbije jaren krijgt terecht de wind van voren nu – uiteraard is dit het moment om als Unie gezamenlijk financiële instrumenten in te zetten, of je ze nu “eurobonds” noemt of anders. We gaan elkaar nog heel hard nodig hebben, al was het maar omdat de maatregelen afbouwen alleen gaat lukken als we dat in de verschillende EU-landen op elkaar afstemmen. Je hoeft niet verder te kijken dan Essen om dat te beseffen.
De Amerikaanse presidentsverkiezingen. Normaal schrijf ik er veel vroeger al iets over, wanneer de voorverkiezingen op gang komen. Maar deze keer vind ik het moeilijk. Uiteraard zijn alleen de voorverkiezingen bij de Democraten van belang : bij de Republikeinen heeft Trump de partij volledig voor zichzelf. Het blijft ontgoochelend dat er in die partij zo weinig mensen zijn opgestaan tegen een onbekwame en gevaarlijke populist. Het zal dus aan de Democratische kandidaat zijn om hem in november te verslaan.
Maar geen van de Democratische kandidaten vond of vind ik echt inspirerend. Ik ben geen fan van het bekampen van het rechts-populisme van Trump met een vorm van links-populisme, al vind ik de manier waarop Elisabeth Warren die agenda vertegenwoordigde nog enigszins aanvaardbaar. Maar in Bernie Sanders heb ik nooit geloofd, al blijft hij natuurlijk een fatsoenlijk mens die op een aantal vlakken wel degelijk gelijk heeft, en die sowieso een betere president zou zijn dan Trump. Dat laatste geldt uiteraard ook voor Joe Biden, die wellicht de nominatie zal binnenhalen. Diens politieke ideeën liggen ook dichter bij wat ik denk dat het best zou zijn voor de VS, maar enthousiast word ik niet van hem. Pete Buttigieg of Amy Klobuchar zouden een betere keuze geweest zijn, maar ook zij ontbreken (vooralsnog) het charisma van een Barack Obama of een Bill Clinton – of zelfs van Hillary Clinton. Michael Bloomberg was uiteraard ook geen alternatief, wegens veel te gelijkend op Trump en niet in staat om de klassieke basis van de Democraten bijeen te houden.
Erg jammer dat er geen betere kandidaat is opgestaan, want hoe bizar het met Europese ogen ook lijkt, Trump verslaan wordt geen evidentie, wat voor rare fratsen hij ook uithaalt. We zullen het dus met Joe Biden moeten doen. Veel commentatoren denken nu al dat hij in het beste geval een overgangspresident wordt, iemand die terug aanknoopt bij het Obamabeleid, maar eigenlijk vanaf dag één in lopende zaken zal gaan. Maar goed, alles beter dan “four more years” voor Trump. Dus bij deze alvast voor alle Amerikanen : ga stemmen, en stem voor Biden. En binnen vier jaar voor een nog betere president !
Vandaag is een historische dag voor de Europese Unie en voor het Verenigd Koninkrijk van Groot-Britannië en Noord-Ierland, zoals onze 28e Lidstaat officieel heet. Vanavond verlaat het V.K. de Unie. Ik ben en blijf ervan overtuigd dat die beslissing een historische vergissing is, en slecht voor beide partijen. Vandaag is een droevige dag.
Ik heb na het referendum lang gehoopt dat de tegenstanders van Brexit in het V.K., ook na de verkiezingen, een manier zouden vinden om de uitstap af te wenden. Dat was niet helemaal onmogelijk : er zijn ongetwijfeld zeer veel Britten die bij het referendum in 2016 voor de uitstap hebben gestemd, maar die ondertussen hebben ingezien dat ze een vergissing hebben gemaakt. Maar de “remainers” hebben het moeten afleggen tegen de strategie van Boris Johnson (en zijn adviseur Dominic Cummings) : die zuiverde zijn partij van alle dissidenten en lokte vervolgens verkiezingen uit, die hij (met 43,6% van de stemmen) wel ruim kon winnen.
Het hoefde niet zo uit te draaien. Een verantwoordelijke en centristisch gerichte Labourleider had, al van in 2016, duidelijk kunnen kiezen voor een tweede referendum en op die basis een Remain-Alliantie opzetten. Die had de verkiezingen wel kunnen winnen. Nu kon de verstandige kiezer enkel proberen om tactisch haar of zijn stem zo goed mogelijk uit te brengen. Te veel onder hen kozen, begrijpelijk, voor de partij waar ze achter stonden in plaats van de partij die in hun kiesdistrict de beste kans maakte om de Conservatieven van Johnson te verslaan.
De stembusgang bezegelde zo de uitstap. De politici die de verantwoordelijkheid dragen voor de schade die ze aan hun land en aan het unieke Europese project van vrede en welvaart hebben toegebracht verdienen de politieke schandpaal : David Cameron, die zijn partij probeerde te redden ten koste van zijn land, Jeremy Corbyn, die het kapitalisme probeerde te vernietigen ten koste van de belangen van net die Britten die het meest onder de uitwassen ervan lijden en uiteraard Boris Johnson, voor wie enkel zijn plaatsje in Downing Street 10 van belang was.
Wat nu ? Het is duidelijk dat met name Schotland en Noord-Ierland zeer tegen hun wil uit de EU worden gehaald. Noord-Ierland heeft een wettelijk eenvoudige uitweg : bij een hereniging met de Ierse Republiek is de herintrede in de Unie zonder verdere procedures verzekerd. Politiek is het wat minder evident : het is niet duidelijk of de unionisten, die de unie met Groot-Britannië verdedigen, wel echt zo verzwakt zijn, of bereid zijn om hun opties te herzien. Maar de feitelijke douanegrens die Johnson tussen Noord-Ierland en de rest van zijn land heeft aanvaard zou mogelijk de geesten toch kunnen doen rijpen. Veel hangt af van de definitieve Brexitregeling, na het overgangsjaar 2020 (dat volgens mij onvermijdelijk verlengd zal worden).
Schotland heeft wettelijk een minder helder pad naar de Unie : een nieuw referendum over de onafhankelijkheid moet de goedkeuring van de Londen krijgen, en vervolgens moet het Koninkrijk Schotland ook nog tot de Unie kunnen toetreden. Dat laatste zal volgens mij niet zo moeilijk zijn : zo allergisch als de EU reageert op interne structuurwijzigingen*, zo relaxt gaan we om met externe. Maar je weet nooit of er toch nergens een kink in de kabel opduikt. Schots premier Nicola Sturgeon heeft alleszins alle kwaliteiten om haar land terug in de Europese familie te loodsen. Ik hoop dat het haar lukt.
Ooit komen volgens mij ook Engeland en Wales overigens nog terug naar de Unie. De hele Brexit heeft bewezen wat een formidabele machine de EU kan zijn als ze eensgezind een probleem aanpakt : de onderhandelingen langs Brusselse kant kunnen moeilijk anders dan als een foutloos parkoers worden omschreven. Aan de kant gaan staan van de eenheidsmarkt, van het economisch en (onvolmaakt, maar onweerlegbaar) politiek blok dat de Unie heeft gecreëerd en dat een gigantische hefboom is voor Lidstaten die anders op wereldvlak hoogstens in tweede klasse (1B heet dat tegenwoordig) zouden kunnen meespelen, is op lange termijn eigenlijk geen optie. Ooit kan dat ook aan de Britse kiezer worden uitgelegd.