Tom Bevers

Als je doorritten met de trein niet meerekent -en die mag je niet tellen- dan was ik ooit één keer in Luik geweest. In 2001, voor de informele EPSCO-ministerraad van het Belgische EU-Voorzitterschap. Ik vond dat toen een indrukwekkend spektakel, en had me ongetwijfeld niet kunnen voorstellen dat ik op relatief veel van die EPSCO-vergaderingen nog het woord zou voeren. Maar van Luik heb ik niet veel gezien die dag : ik herinner me dat ik een beetje heb rondgewandeld, maar weet niet eens meer of dat was om even rond te kijken, of omdat ik niet zo meteen de weg vond. Het was de tijd vóór Google Maps, en oriëntatie is nooit mijn sterkste kant geweest.

Nadien kwam ik er niet meer, in Luik. Toch wel redelijk schandalig voor een zo nabijgelegen stad. Zodat ik blij ben dat dit weekend de gelegenheid bood om er toch eens rond te wandelen. We gingen er naartoe voor een concert met muziek van Mikis Theodorakis, gebracht door het Philharmonisch Orkest, ter gelegenheid van 200 jaar Griekse onafhankelijkheid. In de mooie zaal waar dat orkest thuis is. Het eerste optreden sinds de uitbraak van de Covidpandemie, dus ook daarom bijzonder. Maar uiteraard ook omwille van de muziek, met twee kortere stukken en nadien „Axion Esti”, dat ik nog nooit volledig had gehoord. Theodorakis kloeg er wel eens over dat zijn stukken voor Philharmonische orkesten niet vaak werden uitgevoerd. Het moet hem bijzonder plezier hebben gedaan het Philharmonisch Orkest van Luik in 2019 het eerste dergelijke stuk dat hij ooit schreef bracht – in wereldpremière. Theodorakis stuurde het stuk op 21-jarige leeftijd naar dirigent Dimitris Mitropoulos. Het werd nooit gespeeld, maar bleef in de archieven van de man zitten. Zijn assistent bij de New York Philharmonic efde dat archief en nam het mee naar, zowaar, Luik. Waar het enkele jaren geleden boven water kwam. En zo werd het zondag voor de tweede keer ooit opgevoerd. Als tweede stuk stond het Kretenzisch Concertino op het programma, met een magistrale saxofoon. En dan de onnavolgbare Axion Esti, een klassiek stuk, een Byzantijnse hymne en gebed, maar ook een stuk met bouzoukis en populaire liederen die elk wie zich zanger wil noemen in Griekenland ooit gebracht moet hebben. Ik weet niet of een Philharmonisch orkest vaak bisnummers speelt, maar ze waren zonder meer terecht – al zal de grote Griekse aanwezigheid in de zaal ook het enthousiasme aangewakkerd hebben.

Daarnaast namen we dus de tijd om Luik te verkennen : de kerken, pleinen, het prinsbischoppelijk paleis, het perron, de Maas. En het Musée La Boverie, met een mooie vaste collectie en interessante tijdelijke tentoonstellingen. De stad was ongeveer zoals ik me had ingebeeld, maar iets Duitser van bouwstijl, al had mijn vluchtige herlezing van de geschiedenis van de „Vurige Stede” me daar wellicht wel op moeten voorbereiden. Alleszins een stad om nog eens naar terug te gaan.

We hoorden vele talen in Liège, Luik, Lüttich. Frans, uiteraard, en wellicht ook Waals. Italiaans, onvermijdelijk. Limburgs en andere vormen van Nederlands. Duits. En Grieks, niet alleen in de concertzaal : we lunchten (zeer lekker) in een Libanees restaurant, waar we in het Grieks werden aangesproken. Door een Palestijn uit Gaza, die jaren in Griekenland had gewerkt, in Λιέγη belandde maar samen met zijn familie droomt van een restaurant in Griekenland, op een paar meter van de Middellandse Zee. Ik wens hem zijn droom toe, en de verse vis die hij er wil bereiden. Maar achter de heimwee naar Athene en Rhodos zat er ongetwijfeld ook één naar Palestina, waar een militaire bezetting al decennia het leven bemoeilijkt. Vóór het concert verwees de Griekse ambassadeur naar Marioepol (Μαριούπολη) waar een belangrijke etnisch-Griekse minderheid mee het slachtoffer is van de Russische waanzin. Ik dacht ook aan de Oekraïners die in Essen of elders in Europa aankomen, maar ook aan wie hier al eerder belandde, uit Syrië of waar dan ook. Mensen die hun land ontvluchten hebben elk hun verhaal, hun heimwee en hun dromen. En neen, we kunnen niet iedereen van overal opvangen. Maar begrip opbrengen en mededogen tonen, dat kunnen we wel.

Op deze wereldpoëziedag passen de woorden van dit lied van Luka Bloom :

You must go, follow your star
No matter where you go, there you are
No matter where you go, there are you
So don’t let go of what you know to be true

Μη παρακαλώ Σας, μη λησμονάτε την χώρα μου. Και την χώρα τους. – Слава Україні !

De Wet van Godwin stelt dat in een discussie op het internet die lang genoeg duurt altijd wel iemand de vergelijking met Hitler zal maken.  Dat is zo goed als altijd onterecht, omdat een misdaad met de omvang en de systematiek van de Holocaust nu eenmaal niet meer is voorgekomen sinds de Holocaust zelf.  De vergelijking tussen het Covid Safe en Ticket en het dragen van een jodenster, bijvoorbeeld, is dan ook zo grotesk dat ze ontoelaatbaar en onaanvaardbaar wordt.  Maar het Hitlerregime had nog een ander aspect, dat het overigens gemeen had met de geestesgenoten in fascistisch Italië en Japan : een onbedwingbare neiging om buurlanden binnen te vallen onder het voorwendsel dat er allerlei belangen geschonden werden of dat het betrokken land(je) een bedreiging vormde.  En die vergelijking is wel relevant.  De inval van Poetin in Oekraïne is perfect vergelijkbaar met die van Nazi-Duitsland in Polen in 1939 (en die van de Sovjetunie langs de andere kant), of met pakweg de Italiaanse aanval op Griekenland.  Neem daarbij dat het Poetinregime alle kenmerken heeft van een rechtse dictatuur onder een paranoïde dictator, en wellicht voor het eerst sinds 1945 gaat de vergelijking tussen een Europees regime en het Hitlerregime wel degelijk op, zei het dan dat deze zich “beperkt” tot de aard van het regime en imperialistische kijk op andere landen.

De Europese reactie is dan ook terecht zéér hard.  De status van kernmacht maakt dat een directe confrontatie met Rusland onverstandig zou zijn, maar de EU heeft de voorbije dagen zowat alles ingezet wat het kon zonder die confrontatie aan te gaan.  Daarbij zijn een reeks taboes gesneuveld.  Enkele die ik had verwacht, zoals de toenadering van Finland en Zweden tot de NAVO, of zelfs het opgeven van het NordStream 2 project, de gasleiding doorheen Duitsland en het uitsluiten van Rusland uit Swift.  Maar dat de EU zou beslissen om wapens te leveren, dat Duitsland zou beslissen om het defensiebudget fors op te trekken, dat we ons luchtruim volledig zouden sluiten, Zwitserland de facto zouden dwingen om ook te volgen, daar had ik niet helemaal op gerekend.  Dat de EU sneller en krachtiger reageerde dan het “soevereine” Groot-Brittanië is ook een vaststelling die onder “ironie van de geschiedenis” kan worden gerangschikt.

Dat er ruimte was voor die reactie, is dan weer helemaal aan het Oekraïense volk, zijn regering en zijn leger te danken.  In Poetins plan zou Kyiv op dag één of twee gevallen zijn, de regering zoals die van Afghanistan gevlucht en een marionettenregime geïnstalleerd dat een akkoord met Rusland zou hebben gesloten.  Daarbij zouden wat gebieden aan de “onafhankelijke republieken” in Oost-Oekraïne zijn toegevoegd en een corrupt en Moskougezind bewind in de rest van het land gegarandeerd zijn.  De misrekening bleek dat het Oekraïense volk de leugens van Poetin -in tegenstelling tot de man zelf en een groot deel van het Russische volk- niet blijkt te geloven, en dat president Volodimir Zelensky zijn functiebeschrijving wel heeft gelezen en bovendien zijn rol verstandig en met gusto invult.  Dat is een tegenvaller voor het Kremlin, dat volledig buiten alle verwachting zeer hard getroffen wordt door de opgelegde sancties en zich bovendien vastrijdt in een bloedige oorlog tegen mensen van wie het altijd gezegd heeft dat ze op de Russische bevrijders zaten te wachten.

Dat het niet volgens (Russisch) plan verloopt houdt uiteraard ook gevaren in.  Het is zeer duidelijk dat deze Poetin niet de rationele KGB-agent meer is voor wie we hem ooit hebben aangezien, maar een paranoïde dictator die zelfs zijn “naaste” medewerkers op vele meters afstand houdt.  Er is ook niet meteen een helder “exit plan” dat zijn tegenstanders hem kunnen aanbieden : een volledige terugtrekking uit de Oekraïne is het absolute minimum, maar in ruil voor wat dan wel ? Het einde van de meeste sancties kan nog worden overwogen, maar dan eindigt de oorlog minder gunstig voor Rusland dan ze begonnen was.  De neiging om dat te voorkomen door nog meer militaire middelen in te zetten moet groot zijn.  En levensgevaarlijk.  In de eerste plaats voor de Oekraïners, die mogelijk nog maar aan het begin staan van hun beproeving.  Maar een kat in het nauw maakt gekke sprongen.

Eigenlijk is de beste hoop dat het Russische leger het gevaar inziet, en Poetin afzet.  Dat zou het nieuwe regime, zelfs als dat niet meteen van een verschillende allooi zou zijn, enige speelruimte geven om tot een akkoord te komen dat het ook in Rusland verkocht zou krijgen.  Maar evident is die piste uiteraard ook niet.

Ondertussen is de hele situatie een behoorlijke tegenvaller voor de politici in West-Europa die zich vele jaren lang aan Poetin gespiegeld hebben, in de gedachte dat de dictator waarmee ze zo graag zoete broodjes bakten nooit écht op grote schaal geweld zou gebruiken tegen andere Europeanen.  Dat sommigen nu proberen, al dan niet halfslachtig, afstand te nemen is niet verrassend, maar behoorlijk hypocriet : ze wisten met wie ze in zee gingen.  En dat geldt even goed voor wie nu de drogreden van Poetin napraat dat de NAVO Rusland zou hebben bedreigd en dat Oekraïne daar op één of andere manier ook mee schuld aan zou hebben.  Uiteraard hebben de VS, gevolgd door de NAVO, in de loop der decennia veel fout gedaan, en daar mag gerust enige discussie over zijn.  Maar géén van die fouten is ook maar van ver een reden om de invasie in Oekraïne of de dictatoriale aard van het Poetinregime in het algemeen te vergoelijken.  Le Pen, Zemmour, Baudet, Salvini en een reeks anderen die zich altijd als de redders van het Avondland opwierpen blijken aan de andere kant te staan.  De resolutie in het Europees Parlement die vandaag werd goedgekeurd met 637 stemmen op 676 werd niet gesteund door het Vlaams Belang en de PVDA, twee partijen die de voorbije dagen (om verschillende redenen – ik ga niet de fout maken om ze zomaar in één zak te steken) er niet in slaagden om zich consequent tegen de Russische agressor en voor Oekraïne uit te spreken.  Hopelijk trekken de andere partijen, N-VA, Open Vld, CD&V, Vooruit en Groen, daar ook hun les uit.

Ondertussen kunnen we alleen maar hopen dat iedereen er alles aan doet opdat de nachtmerrie langs de E40 zo snel mogelijk ophoudt.  Leve Europa. Слава Україні!