Waar was je op 9 november 1989 ? Ik kijk thuis naar tv, liggend tussen de zetel en de verwarming (toen het meest begeerde tv-kijkplekje thuis). Mijn ouders hadden bezoek, er werd gekaart en gebabbeld. Dat maakte het een beetje onwezenlijk, want er werd echt wel geschiedenis geschreven die avond – en dat voelde ik. Ik denk dat ik nadien nooit meer zo veel naar ARD en ZDF heb gekeken als die avond. De Berlijnse Muur viel, en als ik de beelden van toen terugzie krijg ik nog altijd kippenvel.

Zelfs twintig jaar later terugkijkend kan je niet stellen dat de Val van de Muur te voorzien was. Natuurlijk rommelde het achter het IJzeren Gordijn. Maar dat de Sovjet-Unie zomaar ging toelaten dat de DDR werd opgerold, en vooral dat die DDR zichzelf liet oprollen, was toen nauwelijks voorstelbaar. Toch niet voor een 17-jarige, weze het met een gezonde belangstelling voor geschiedenis en politiek. Mijn vader had aan tafel eens gezegd dat Gorbatsjov de Muur ging weghalen. Ik hield dat voor onmogelijk. Soms staan oude vormen en gedachten in de weg waar je ze niet verwacht.

Enkele jaren vóór de Val zijn we naar Berlijn geweest, met een geleid bezoek in Oost-Berlijn erbij. Ik herinner me de reclameloze straten in een grijze bouwstijl, en het terras waar enkele frisdranken van een onbekend merk te verkrijgen waren. Na de “Wende” ben ik opnieuw naar Berlijn gegaan. De grens is er niet zo eenvoudig meer te vinden (al zijn er de Ampelmännchen om te helpen) en het Oosten heeft een zeer geslaagde metamorfose ondergaan.

Maar de betekenis van die 9e november ging veel verder dan Berlijn. Ik denk dat ik dat die avond al voelde. Je kon zien hoe belangrijk vrijheid is, je kon een democratie zich van onderuit zien opbouwen, je kon voelen wat het verschil is tussen “goed bestuur” en despotisme, je kon merken wat het betekent om mensen kansen te geven én mensen kan te zien grijpen. Al wie denkt dat die zaken zomaar vanzelfsprekend is, moet een reeks als “In Europa” grondig bekijken (of het boek van Geert Mak lezen, natuurlijk). Het waren die idealen die de Oost-Duitsers over de Muur dreven (en ook ananas, Mercedes en Playboy, maar hoe vreemd ook zijn dat er toch weer allemaal exponenten van). Het zijn die waarden die maken dat ik politiek de moeite waard vind.

Op 9 november 1989 begon ook Europa aan een nieuw hoofdstuk. Vandaag kijk ik er al lang niet meer vanop dat onze buren aan de EU-tafels Bulgaren zijn, of dat Slovakije ons later deze week vragen zal stellen over ons werkgelegenheidsbeleid. De EU heeft de Duitse hereniging mogelijk gemaakt (al dachten Mitterand en Thatcher er op die 9e november ongetwijfeld nog anders over) en ze heeft ook Europa herenigd. “Jetzt wächst wieder zusammen was zusammen gehört” sprak Willy Brandt op 10 november. Twintig jaar later kunnen we het ook over Europa zeggen. De blauwe vlag met gele sterren, wapperend over een vrij en democratisch Praag, Boedapest of Tallinn doet me af en toe aan die 9e november denken. En dan bezorgt ze mij datzelfde kippenvel.

Neen, de wereld is op 9 november 1989 niet volmaakt geworden. Als sommigen dat wel dachten, dan waren ze na Bosnië en Kosovo, maar zeker na 11 september 2001 wel uit hun droom. Maar Europa heeft die dag wel een grote sprong voorwaarts gemaakt. Al is het er dan één waaraan ook vandaag nog werk is.